Na pytania Andrzeja Rogińskiego odpowiada Elżbieta Frankiewicz, zastępca dyrektora Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy dla Mokotowa
Co można robić w bibliotece oprócz czytania książek?
Biblioteka Publiczna w Dzielnicy Mokotów to sieć składająca się z 16 filii dla dorosłych i młodzieży, 8 filii dla dzieci i młodzieży, 2 czytelni naukowych, Dzielnicowej Wypożyczalni Multimedialnej, Wypożyczalni Kompletów Książek i Centrum Informatycznego Biblioteki.
Podstawą statutowej działalności Biblioteki jest upowszechnianie czytelnictwa poprzez wypożyczanie i udostępnianie na miejscu zbiorów (książki, audiobooki, e-booki, e-audiobooki, filmy, programy komputerowe, gry planszowe). Na koniec 2020 roku w zasobach mokotowskiej Biblioteki było 647 280 wol. książek oraz 28 275 sztuk zbiorów specjalnych.
W „Tygodniku Do Rzeczy” (2014 nr 1, s. 63) I. Zalewski w artykule Pean na cześć bibliotek pisał, że biblioteki publiczne to „pozytywna rzeczywistość” i najlepiej działające instytucje publiczne w Polsce. W Polsce, zgodnie ze światowymi tendencjami, biblioteki postrzega się też jako „trzecie miejsce”. W 1989 roku amerykański socjolog Ray Oldenburg zauważył, że życie każdego człowieka koncentruje się wokół trzech miejsc: domu, pracy i neutralnej przestrzeni do spędzania czasu wolnego. Człowiek ma potrzebę spędzania czasu w otoczeniu neutralnym, gdzie będzie czuł się komfortowo i swobodnie. Takim miejscem jest też biblioteka. Tak więc model biblioteki jako domu dla książki, a właściwie dla różnego rodzaju zbiorów, staje się przeszłością. To nie zbiory dla biblioteki są najważniejsze, ale od dłuższego czasu w centrum zainteresowania jest użytkownik wcześniej zwany czytelnikiem. Tak więc Biblioteka mokotowska jest już nie tylko czytelnią i wypożyczalnią zbiorów, ale jest miejscem różnego rodzaju działań edukacyjno-kulturalnych, miejscem spotkań towarzyskich, miejscem znaczącym dla środowiska lokalnego. Szczególną wagę przywiązujemy do oferty działań skierowanych do dzieci i młodzieży. Najpopularniejszymi formami szeroko pojętej edukacji czytelniczo-kulturalnej są: spotkania z pisarzami, ilustratorami i ciekawymi ludźmi, lekcje biblioteczne, głośne czytanie, zajęcia edukacyjne dla najmłodszych, zajęcia świetlicowe, zajęcia z grami planszowymi, język angielski dla dzieci, zajęcia komputerowe (programowanie, druk 3D), spektakle teatralne, projekcje filmowe, warsztaty literackie, plastyczne i teatralne, wycieczki do biblioteki, imprezy okolicznościowe (Mikołajki, bale karnawałowe, Dzień Dziecka itp.). Na bibliotecznych zajęciach nożna również poznać tajniki tkactwa, nauczyć się haftu krzyżykowego czy uszyć sobie lalkę.
Oferta dla dorosłych to również spotkania z autorami i ciekawymi ludźmi, Dyskusyjny Klub Książki, Klub Brydżowy, koncerty operetkowe i inne, edukacja cyfrowa, edukacja językowa, biblioterapia. Oczywiście działań jest więcej, staramy się reagować na potrzeby użytkowników i na przykład w Wypożyczalni nr 125 przy ul. Czerniakowskiej 38a działa Punkt Pomocy Prawnej obsługiwany przez wolontariuszy.
Oferta Biblioteki jest zbliżona do działań domów kultury, ale zasadniczą różnicą jest to. że jest nieodpłatna. Niestety, nie we wszystkich filiach mokotowskiej Biblioteki jest możliwość prowadzenia pozastatutowych działań charakterystycznych dla „trzeciego miejsca”. Przede wszystkim ograniczają nas warunki lokalowe, a konkretnie brak fizycznej przestrzeni na miejsce spotkań.
W Multimedialnej Bibliotece dla Dzieci i Młodzieży nr XXXI przy ul. Tynieckiej 40a można wypożyczyć…rower miejski cargo do przewiezienia drobnych ładunków. Na Zachodzie są biblioteki, w których można wypożyczyć instrumenty muzyczne czy sprzęt do drobnych remontów. Na Tynieckiej realizowane są duże projekty kompleksowego spędzania czasu wolnego.
O tym, że biblioteki jako „trzecie miejsce” są znaczące dla środowiska lokalnego świadczą działania czytelników w ramach Budżetu Partycypacyjnego, teraz zwanego Obywatelskim. Czytelnicy piszą projekty i aktywnie włączają się do zbierania głosów. Z projektów tego Budżetu są kupowane książki, audiobooki, filmy, gry planszowe, zabawki edukacyjne dla dzieci oraz prenumerowana jest prasa.
Od jakiego wieku metrykalnego można przychodzić do biblioteki?
Nie ma żadnych ograniczeń, czyli od niemowlęctwa po wiek bardzo dojrzały. Z dziećmi przychodzą rodzice i opiekunowie, którzy są zachęcani do zapisania maluchów do Biblioteki poprzez różnego rodzaje akcje, np. „Z książką na start” czy „Mała książka – wielki człowiek”. Zachętą do korzystania z Biblioteki jako „trzeciego miejsca” jest funkcjonalna przestrzeń. Przykładem realizacji tej idei jest oddana do użytku w październiku 2014 roku Multimedialna Biblioteka dla Dzieci i Młodzieży nr XXXI przy ul. Tynieckiej 40a. Przestrzeń została zaprojektowana tak, aby nie tylko młody użytkownik mógł się zrelaksować, pogłębiać wiedzę i rozwijać zainteresowania, korzystając z multimediów. Wychodząc z założenia, że nawyk czytania należy kształtować od najmłodszych lat, zaprojektowano miejsce przyjazne dla rodziców i opiekunów, którzy są zainteresowani edukacją kulturalną dzieci już od pierwszych miesięcy życia i pragną, aby maluchy mogły rozwijać się poprzez zabawę w beztroskiej atmosferze. Biblioteka na Tynieckiej jest podzielona na trzy części: dla dzieci do trzech lat, od trzech do sześciu lat i dla dzieci starszych. Do dyspozycji najmłodszych przeznaczona jest duża sala zabaw, a dzieci starsze mają różne pracownie (plastyczna, komputerowa itp.). Jest również pomieszczenie socjalne, w którym można przewinąć i nakarmić malucha. Biblioteka nie jest przechowalnią dla dzieci, nie jest też instytucją zastępującą żłobek czy przedszkole. Biblioteka na Tynieckiej funkcjonuje w oparciu o różnorodne zbiory: książki tradycyjne, książki-zabawki, książki mówione, filmy, edukacyjne zabawki i programy komputerowe. Punktem wyjścia do działań kulturalno-edukacyjnych jest książka, a celem przygotowanie najmłodszych do roli czytelnika, a szerzej ujmując, do roli użytkownika biblioteki. Bibliotekarze z przygotowaniem pedagogicznym wspierają dziecko w rozwoju poprzez prowadzenie ciekawych zajęć i służą pomocą rodzicom polecając fachową literaturę oraz organizując merytoryczne spotkania. Rodzice, wspólnie z dziećmi, pod kierunkiem bibliotekarzy, pomagają najmłodszym poznawać świat, oswajać lęki i rozumieć siebie nawzajem. Biblioteka ta jest „trzecim miejscem”, do którego wyjście jest przyjemnością, oczekiwaniem, co nowego wydarzy się tym razem. Dziecko kojarzące bibliotekę z miejscem przyjaznym na pewno będzie potrafiło korzystać z jej ofert na wszystkich etapach swojego rozwoju. Podczas Nocy Bibliotek w tym roku na warsztatach szycia lalek spotkałam mamę z ośmioletnim synem, która powiedziała, że z okna obserwowała powstawanie tej nowoczesnej biblioteki i od początku jej istnienia systematycznie korzysta z dziećmi z różnorodnej oferty.
Oferta Multimedialnej Biblioteki dla Dzieci i Młodzieży obejmuje między innymi: wycieczki do biblioteki, przysposobienie biblioteczne, lekcje biblioteczne, głośne czytanie, arteterapię, różnorodne zajęcia edukacyjne dla wszystkich grup wiekowych (m.in. robotyka), różne koła zainteresowań, kurs angielskiego dla dzieci, kursy komputerowe dla różnych grup wiekowych, imprezy okazjonalne, spektakle teatralne dla dzieci, spotkania z twórcami książek dla dzieci, z podróżnikami i ciekawymi ludźmi, koncerty, pokazy filmowe.
Dzięki bardzo dobrze wyposażonej sali widowiskowej możliwa jest współpraca z innymi instytucjami kultury. Teatr dla dzieci „Guliwer” prowadzi zajęcia w zakresie edukacji teatralnej najmłodszych, a profesorowie Uniwersytetu Muzycznego im F. Chopina prezentowali osiągnięcia swoich podopiecznych w formie comiesięcznych koncertów muzycznych. Miłośnicy kina mogą oglądać filmy, zaś zainteresowani życiem literackim uczestniczą w spotkaniach z ludźmi pióra.
Czyli na Tynieckiej sprawdza się model biblioteki hybrydowej, która łączy tradycyjne i nowoczesne środki przekazu, integruje nie tylko lokalną społeczność oraz wspiera rozwój kulturalno-społeczny. W tym miejscu tętni życie lokalnej społeczności, tu rodzą się nowe pomysły na duże projekty z Budżetu Obywatelskiego. Biblioteka, chociaż w nazwie ma dzieci i młodzież, jest też otwarta na społeczność lokalną, która już w trakcie budowy włączyła się w konstruowanie oferty programowej poprzez przygotowanie projektu „Poczytaje na Tynieckiej” w ramach pierwszej edycji budżetu partycypacyjnego na 2015 rok. „Poczytaje” w formie comiesięcznych spotkań z twórcami książek dla dzieci zyskały aprobatę okolicznych mieszkańców, były również dumą władz Dzielnicy Mokotów.
„Biblioteka z ogrodem otwarta w soboty i niedziele! Bezpłatne kino, koncerty, książki, warsztaty na Tynieckiej”. Projekt zakładał realizację weekendowych atrakcji rodzinnych od stycznia do grudnia 2018 r. w Multimedialnej Bibliotece dla Dzieci i Młodzieży nr XXXI.
W bieżącym roku realizowany jest projekt „Biblioteka z ogrodem zamiast betonu, otwarta w weekendy, rozkwita na Tynieckiej – bezpłatne koncerty, filmy, nowości wydawnicze, warsztaty, kawa, hamaki i źródełko wśród kwiatów”. Luzowanie obostrzeń sanitarnych sprawia, że zostaną zrealizowane wszystkie założenia projektu.
Czemu służą media społecznościowe w pracy biblioteki?
Dla Biblioteki Publicznej w Dzielnicy Mokotów rok 2020 był wielkim wyzwaniem. Zakładana transformacja w bibliotekę hybrydową w dobie pandemii musiała znacznie przyspieszyć. Aby utrzymać kontakt ze stałymi czytelnikami i zdobywać nowych, nawet przy zamknięciu podczas lockdownu lub znacznym ograniczeniu pracy 28 swoich placówek – Biblioteka rozbudowała różnorodną obecność w sieci. Można było korzystać z: katalogu on-line, dostępu do książek na platformie Legimi, a także dostępu do e-prasy. Ponadto Czytelnia Naukowa nr XXI udostępnia 50 zdigitalizowanych cymeliów: pozycji pochodzących z wielotysięcznych zbiorów Biblioteki Stowarzyszenia Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej, będących własnością mokotowskiej Biblioteki.
Rozbudowała się także obecność w sieci: pod koniec roku strony internetowe Biblioteki zanotowały ponad 200-procentowy wzrost liczby wejść. Dużym zainteresowaniem cieszyły się filmowe relacje z wystaw urządzonych w niedostępnych dla publiczności wnętrzach placówek. Biblioteka rozpoczęła również własną ”produkcję” filmików o świetnym odbiorze społecznym. Są to krótkie wywiady z pisarzami oraz interpretacje wierszy znanych poetów w wykonaniu Jacka Dzięgiela, pracownika Czytelni Naukowej nr IV.
Filie biblioteczne mają swoje profile na Facebooku i dzięki temu na bieżąco informują o nowościach wydawniczych i publikują recenzje książek.
Realizację zadań statutowych wspiera Dział Strategii Rozwoju i Promocji poprzez promowanie działalności Biblioteki w mediach społecznościowych (profile na portalach: Facebook, Twitter, Pinterest, YouTube, TikTok, Instagram) i przejęcie redakcji na portalu Biblioteki Warszawy. Kontynuowana jest realizacja filmowych wywiadów ( P. Wojciechowski, D. Grabowska, I. Krynicka, L. Kosk, L. Fabisińska, M. Dąbrowski, J. Cywińska, A. Stabro, A. Rogiński, H. Chrobak).
W jaki sposób czytelnik może wyszukać książkę?
Przede wszystkim w Centralnym Katalogu Zbiorów na stronie internetowej Biblioteki www.bpmokotow.waw.pl, wg wybranych kryteriów czyli wpisując tytuł, fragment z tytułu utworu, autora lub temat zwany hasłem przedmiotowym. Są również zestawienia tematyczne. Wyświetlają się egzemplarze znajdujące się we wszystkich placówkach oraz informacje o dostępności. Pozycje, które można wypożyczyć zamawia się poprzez dostęp do katalogu z własnego konta czytelnika. Jeśli dana pozycja jest wypożyczona, można dokonać rezerwacji. Kiedy czytelnik nie jest w stanie w terminie zwrócić wypożyczonej pozycji, może elektronicznie przesunąć termin zwrotu.
Z dostępu do katalogu można również skorzystać w każdej filii, bibliotekarki i bibliotekarze chętnie pomogą i nauczą posługiwania się internetowym katalogiem.
Jak wyspecjalizowały się poszczególne placówki mokotowskiej biblioteki?
Placówki mokotowskiej Biblioteki gromadzą zbiory uwzględniając potrzeby lokalnego środowiska. Decyzję o zakupie podejmują pracownicy filii, a wybór często jest trudny. Oferta wydawnicza jest ogromna – w 2020 roku wydawcy przysłali do Biblioteki Narodowej gromadzącej egzemplarz obowiązkowy 30 391 książek opublikowanych w wersji papierowej i jest to o 5747 mniej niż w 2019 roku. Pomocą w zakupie książek są organizowane co dwa tygodnie przez Bibliotekę Publiczną na Koszykowej przeglądy nowości. Recenzenci prezentują na każdym spotkaniu 100 nowości wydawniczych wskazując pozycje warte zakupu lub według uznania. Filie dla dzieci i dorosłych mają zbiory uniwersalne, gromadzą również książki obcojęzyczne. Biblioteka dla Dzieci i Młodzieży nr LIV przy ul. Ludowej 4 posiada duży zbiór komiksów i mangi.
Dwie Czytelnie Naukowe, jak nazwa wskazuje, gromadzi literaturę naukową. Czytelnia Naukowa nr IV przy ul. Wiktorskiej 10 posiada rozbudowany dział poezji. W Czytelni Naukowej nr XXI przy ul. Bukietowej 4a dostępny jest przejęty przez mokotowską Bibliotekę bogaty księgozbiór Stowarzyszenia Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej.
W wielu filiach dostępne są książki obcojęzyczne.
W Wypożyczalni dla Dorosłych i Młodzieży nr 125 przy ul. Czerniakowskiej 38a funkcjonuje Mała Galeria, w której systematycznie organizowane są wystawy malarstwa i fotografii.
Na życzenie czytelników z różnymi niepełnosprawnościami bibliotekarze dostarczają zbiory do domów ( w 2020 roku 186 odwiedzin).
Odpowiadając na duże zapotrzebowanie na tak zwaną książką mówioną, poszczególne filie kupują audiobooki, które cieszą się zainteresowaniem nie tylko wśród osób z dysfunkcją wzroku. Biblioteka w 2020 roku oferowała następujące zbiory dla użytkowników z dysfunkcją wzroku: książki z dużą czcionką – 1 200 woluminów, audiobooki i e-audiobooki – 17 893 jednostek inwentarzowych, e-booki – 2 046 jednostek inwentarzowych. Wypożyczalnia Kompletów Książek współpracuje z Polskim Związkiem Niewidomych w zakresie udostępniania książki mówionej.
Multimedialna Biblioteka dla Dzieci i Młodzieży nr XXXI przy ul. Tynieckiej 4a wyposażona jest w 18 sztuk czytników książek elektronicznych marki Pocket Book Touch Lux 2 i Pocket Book Touch Lux 5, które umożliwiają czytelnikom z dysfunkcją wzroku wygodne korzystanie ze sprzętu, m.in. czytelnicy mogą samodzielnie dopasowywać wielkość czcionki, czy zmieniać natężenie światła ekranu. W grudniu 2020 roku zakupiono syntezator mowy „Ivona” do czytania tekstów na stronie internetowej.
W BD nr III przy ul. Tuchlińskiej 2a prowadzone są praktyki zawodowe we współpracy z Polskim Stowarzyszeniem na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną.
Multimedialna Biblioteka dla Dzieci i Młodzieży nr XXXI utrzymuje kontakt z Zespołem Szkół Specjalnych nr 99 im. Stefana Starzyńskiego w zakresie organizacji spotkań autorskich czy projekcji filmowych dla uczniów.
W Czytelni Naukowej nr IV przy ul. Wiktorskiej 10 udostępniane jest czasopismo Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną „Społeczeństwo dla Wszystkich”.
Wypożyczalnia nr 140, BD nr III przy ul. Tuchlińskiej 2a i BD nr XXX przy ul. Melsztyńskiej 4 współpracują z Warsztatami Terapii Zajęciowej organizując spotkania w bibliotekach dla osób niepełnosprawnych intelektualnie. Wypożyczalnia nr 140 organizowała takie spotkania online.
Biblioteka mokotowska szczególną wagę przywiązuje do obsługi seniorów, którzy korzystają bezpłatnie z różnych form działalności kulturalno-edukacyjnej Biblioteki: koncerty, spotkania autorskie, spotkania z ciekawymi ludźmi, wernisaże wystaw, Dyskusyjny Klub Książki, spotkania brydżowe. Od marca 2020 większość aktywności dostępna była online.
Status Miejsca Przyjaznego Seniorom mają następujące filie: Wypożyczalnia dla Dorosłych i Młodzieży nr 125, ul. Czerniakowska 38a, Czytelnia Naukowa nr IV, ul. Wiktorska 10 i Dzielnicowa Wypożyczalnia Multimedialna, al. Niepodległości 19.
Dużym zainteresowaniem wśród seniorów cieszą się kursy komputerowe organizowane dla małych grup – w 2020 roku 26 kursów, frekwencja 305 (w 2019 215 kursów, frekwencja 1332) oraz z indywidualne porady w ramach Punktów Cyfrowego Wsparcia Seniora. W okresie pandemii konsultacje odbywają się telefonicznie.
Seniorzy korzystają z warsztatów biblioterapeutycznych w Wypożyczalni dla Dorosłych i Młodzieży nr 125 przy ul. Czerniakowskiej 38a – w 2020 roku 4 spotkania, 18 uczestników (w 2019 roku 8 spotkań, 46 uczestników).
Organizowane były też online kursy języka angielskiego dla seniorów – w 2020 roku 61 razy, frekwencja 262.
Zupełnie inaczej działa Wypożyczalnia Kompletów Książek, która organizuje prowadzone społecznie Punkty Biblioteczne m.in. w szpitalach, domach opieki, zakładach odosobnienia, szkołach, przedszkolach itp. Na Mokotowie i w okolicy działa 43 Punktów uzupełniających sieć stałych placówek, a ze zbiorów – obejmujących nie tylko książki, ale również audiobooki, materiały do nauki języków obcych, itp. – korzystają liczni mieszkańcy innych Dzielnic Warszawy.
Ilu czytelników korzysta z zasobu oferowanego przez bibliotekę? Jak te liczby kształtują się w poszczególnych grupach wiekowych?
W statystyce bibliotecznej czytelnikiem jest osoba, która w ciągu roku kalendarzowego wypożyczyła przynajmniej jedną książkę. W 2020 roku w Bibliotece Publicznej w Dzielnicy Mokotów zarejestrowano 29 641 czytelników. W poszczególnych grupach wiekowych przedstawia się to tak: do lat 5 – 4,5 %, 6-12 lat – 11,6 %, 13-15 lat – 4,8 %, 16-19 lat – 4,5 %, 20-24 lat – 4,5 %, 25-44 lat – 31 %, 45-60 lat – 17,4 %, powyżej 60 lat – 21,6 %. Cieszy nas fakt, że 25,4 % stanowią dzieci i młodzież (do 19 lat). To znaczy, że czytelników Biblioteki mokotowskiej nie zabraknie. Oczywiście osób korzystających z usług mokotowskiej Biblioteki Publicznej jest więcej, bo nie wszyscy uczestnicy działań kulturalno-edukacyjnych są statystycznymi czytelnikami. Są tacy, którzy korzystają tylko z oferty działań kulturalnych.
Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa 2.0. Jest programem uchwalonym na lata 2021-2025 przez Radę Ministrów w celu poprawy stanu czytelnictwa. Na co liczy biblioteka publiczna w dzielnicy Mokotów?
Uchwalony przez Radę Ministrów program na lata 2021-2025 ma na celu poprawę stanu czytelnictwa w Polsce poprzez wzmacnianie roli bibliotek publicznych, szkolnych i pedagogicznych jako lokalnych ośrodków życia społecznego, stanowiących centrum dostępu do kultury i wiedzy.
Budżet Programu na lata 2021-2025 wynosi blisko 1,1 mld zł, w tym 635 mln zł z budżetu państwa. Program jest realizowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przy zaangażowaniu Biblioteki Narodowej, Instytutu Książki i Narodowego Centrum Kultury, oraz we współpracy z Ministerstwem Edukacji i Nauki jako Operatora Priorytetu 3.
W NPRCz 2.0 na lata 2021-2025 wyróżniono cztery Priorytety. Biblioteki Publiczne korzystają z
Priorytetu 1: Poprawa oferty bibliotek publicznych. Programu obejmuje zakup nowości wydawniczych do bibliotek. Dodatkowo, w ramach Priorytetu 1, możliwy jest zakup usług zdalnego dostępu do książek w formatach e-booków i/lub audiobooków i/lub synchrobooków.
Głównym celem Priorytetu 1 jest zwiększenie atrakcyjności oferty bibliotek publicznych poprzez zwiększenie udziału nowości wydawniczych w zbiorach bibliotek, wzrost dostępności książek, ebooków, audiobooków.
Warunkiem uzyskania przez Bibliotekę Publiczną dotacji z tego programu jest zadeklarowanie wkładu własnego. Wysokość minimalnego wkładu własnego zależy od stopnia zamożności jednostki samorządu terytorialnego. Według niej ustalono trzy grupy beneficjentów, których wnioskowany wkład własny musi osiągnąć określony procent wszystkich środków finansowych przeznaczonych na realizację zadania przez bibliotekę wnioskującą o dofinansowanie: grupa I – minimum 50%, grupa II – minimum 65%, grupa III – minimum 80%. Dla Bibliotek Mazowsza minimalny wkład własny wynosi 80%. W 2020 roku Mokotów otrzymał z dotacji 60 428 zł i dzięki temu Biblioteka kupiła 2 484 wol. nowości wydawniczych, co stanowiło 7,9% ogółu zakupionych książek. W tym roku dotacja wynosi 72 134 zł. Kupimy więc więcej. Pieniądze zostaną wydatkowane na zakup książek oraz na zakup zdalnego dostępu do książek w formatach e-booków i audiobooków. Zdalny dostęp jest szczególnie pożądany w warunkach pandemicznych.
Fot. Andrzej Rogiński
