Porady prawnej udziela radca prawny Jowita Dzierzgowska.
Pani Zofia odziedziczyła w 2021r., po swoim ojcu zapisany jej w testamencie dom. Teraz jednak jej brat Piotr wysłał do Pani Zofii podpisane przez adwokata wezwanie do zapłaty w którym domaga się od niej zapłaty zachowku. Pani Zofia uważa postępowanie brata za nie uczciwe, gdyż wcześniej ojciec podarował bratu sporą działkę budowlaną, ona zaś tego typu darowizny (ani żadnej innej poza drobnymi okolicznościowymi prezentami) nie otrzymała. Czy brat ma w tej sytuacji prawo do zachowku?
Czy brat ma prawo do zachowku? – pyta Pani Zofia.
Odpowiedź:
Zachowek to instytucja wywodząca się jeszcze z prawa rzymskiego. Jest to tak zwane dziedziczenie przeciwtestamentowe, które ogranicza możliwość pominięcia niektórych osób bliskich w testamencie.
Zgodnie z postanowieniami kodeksu cywilnego niektórym bliskim spadkodawcy na przykład jego zstępnym, małżonkowi, rodzicom (a więc i synowi czyli w tym wypadku bratu Pani Zofii), którzy byliby powołani do spadku z ustawy (czyli przy braku testamentu) należy się co do zasady – prawo do zachowku. Zachowek zwykle wynosi połowę udziału spadkowego jaki by uprawnionemu przypadł z mocy ustawy (ale jeśli uprawniony jest małoletni albo trwale niezdolny do pracy wówczas jego zachowek wynosi 2/3 takiego udziału spadkowego jaki by przypadł uprawnionemu na podstawie dziedziczenia ustawowego).
Trzeba jednak wyraźnie powiedzieć, że prawo do zachowku doznaje pewnych ograniczeń. Nie przysługuje ono na przykład osobom uznanym za niegodnych dziedziczenia, wydziedziczonym, oraz osobom obdarowanym, jeśli wartość darowizny jest równa lub wyższa od należnego zachowku. Jeśli darowizna jest niższa od należnego zachowku uprawniony ma roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku.
Przenosząc te unormowania na grunt pytania Pani Zofii należy stwierdzić, że brat ma prawo do zachowku, ale pod warunkiem, że wartość otrzymanej od ojca działki nie przekracza wartości jego zachowku.
Zakładając, że Pani Zofia i jej brat to jedyni spadkobiercy ustawowi po tacie (Pani Zofia o tym nie pisze), to oboje w braku testamentu odziedziczyliby po ½ spadku. Dalej zakładając, że dom to jedyny składnik spadku, a brat jest pełnoletni i nie jest trwale niezdolny do pracy, to wartość zachowku brata Pani Zofii – Pana Piotra wynosi czwartą część wartości domu. Jeśli przykładowo dom jest wart 600 tys. to zachowek brata wynosi 150.000 zł.
Zatem jeśli wartość podarowanej bratu przez ojca działki wynosi co najmniej 150.000 zł to bratu zachowek nie należy się. Jeśli zaś wartość działki jest niższa, to brat ma roszczenie uzupełniające o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Przykładowo jeśli podarowana bratu działka jest warta 120.000 zł to roszczenie brata wynosi 30.000 zł.
Wartość przedmiotu darowizny oblicza się wg stanu z chwili jej dokonania, a cen z chwili ustalania zachowku. Np. jeśli brat dostał działkę nie uzbrojoną to wówczas trzeba sprawdzić ile w tej chwili warta jest taka działka nie uzbrojona i tę wartość brać pod uwagę, nawet jeśli brat w międzyczasie ją uzbroił i z tego względu jej wartość wzrosła. Podstawa prawna art. 991 i następne k.c.
mail: biuro@jdzlegal.pl
Pani Jowita Dzierzgowska jest radcą prawnym z wszechstronnym doświadczeniem. Wpisana na listę radców prawnych przy OIRP w Warszawie (nr wpisu WA-4227), były wieloletni radca prawny w PLL LOT SA i były wieloletni dyrektor Biura Prawnego Urzędu m.st. Warszawy. Obecnie prowadzi w Warszawie kancelarię prawną Jowita Dzierzgowska JDZ LEGAL. Specjalizuje się w prawie sądowym, cywilnym, rodzinnym i gospodarczym.
