Zaćma (łac. Cataracta) to wrodzona lub degeneracyjna choroba oczu spowodowana postępującym zmętnieniem soczewki oka. Zmętnienie soczewki utrudnia promieniom świetlnym przedostawanie się do wnętrza oka, co skutkuje upośledzeniem ostrości wzroku. Proporcjonalnie im większe zmętnienie soczewki tym większe upośledzenie ostrości wzroku u chorego.
Do najczęściej zgłaszanych przez pacjentów objawów zaćmy należą: nieostre widzenie, olśnienie przy patrzeniu na źródła światła, mniejsza intensywność i wyrazistość postrzeganych kolorów, szybkie pogarszanie się wady wzroku i konieczność częstej zmiany szkieł okularowych oraz dwojenie obrazu. W skrajnych przepadkach zaćma jest przyczyną zaniewidzenia.
Choroba może obejmować jedno lub oboje oczu. Zwykle zaćma nie wywołuje bólu, swędzenia, zaczerwienia ani łzawienia. Zaćmę możemy leczyć tylko operacyjnie poprzez, zwykle jednoczasowe, usunięcie zmętniałej soczewki własnej i wszczepienie w jej miejsce nowej, sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej. Operacja trwa około 30 minut i zwykle po kilku dniach od jej wykonania, pacjent zauważa poprawę widzenia. Moc łamiąca sztucznej soczewki jest w każdym przypadku dobierana indywidualnie na podstawie szczegółowego badania pacjenta.
Najczęściej stosowanymi soczewkami wewnątrzgałkowymi są soczewki jednoogniskowe, dzięki którym pacjent uzyskuje dobre widzenie na odległość bez korekcji optycznej, a posiłkując się okularami widzi dobrze również z bliska. Zwykle w ciągu kilku lat od operacji zaćmy dochodzi do rozwoju zaćmy wtórnej, którą można usunąć w krótkim bezinwazyjnym zabiegu laserowym nazywanym kapsulotomią. Pacjent po operacji zaćmy winien pozostać pod stałą opieką lekarza okulisty.
Jaskra (łac. glaukoma) to grupa chorób oczu prowadzących do postępującego i nieodwracalnego uszkodzenia nerwu wzrokowego i komórek zwojowych siatkówki, a co za tym idzie, pogorszenia lub utraty wzroku manifestującego się postępującym zawężeniem pola widzenia.
Jaskra, obok zaćmy, zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem i retinopatii cukrzycowej, jest jedną z najczęstszych przyczyną ślepoty na świecie. Czynnikami ryzyka rozwoju choroby u dorosłych są: wiek powyżej 40. roku życia, płeć żeńska, występowanie jaskry w rodzinie, współwystępowanie migreny, cukrzycy, zaburzenia obwodowego krążenia krwi, znacznego stopnia wady wzroku, przebyte urazy oka, przewlekłe leczenie kortykosteroidami.
Choroba najczęściej przebiega skąpoobjawowo i manifestuje się zwykle podwyższonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym i postępującym ograniczeniem pola widzenia.
Aby wcześnie rozpoznać jaskrę i zapobiec jej rozwojowi, ważne jest regularne zgłaszanie się na badania okulistyczne. Rozpoznanie choroby wymaga zwykle wykonania wielu dodatkowych badań specjalistycznych (pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego, pomiar grubości rogówki, badanie pola widzenia, GDX, HRT).
Wczesne rozpoznanie jaskry i jej skuteczne leczenie może zapobiec nieodwracalnemu uszkodzeniu wzroku. Standardowym postępowaniem leczniczym w przypadku jaskry jest obniżanie ciśnienia wewnątrzgałkowego (lekami, laserowo lub chirurgicznie). Celem leczenia farmakologicznego jest stosowanie leków w postaci kropli, które ograniczają produkcję płynu wewnątrzgałkowego lub ułatwiają odpływ tego płynu z oka. Podobnie działają stosowane z powodzeniem techniki chirurgiczne i zabiegi laserowe.
Leczenie operacyjne podejmuje się w przypadku niewystarczającej skuteczności leczenia farmakologicznego lub braku współpracy w trakcie procesu terapeutycznego ze strony pacjenta.
Zarówno w przypadku zaćmy jak i jaskry, ważne jest wczesne rozpoznanie choroby, co umożliwia zaplanowanie skutecznego leczenia zwiększającego szanse na poprawę w przypadku zaćmy oraz na utrzymanie dobrego widzenia w przypadku jaskry.
Lek. med. Radosław Kaźmierczak – specjalista chorób oczu na co dzień pracujący w Poradni Okulistycznej i Oddziale Okulistyki CSK MSWiA w Warszawie.
