Elżbieta Frankiewicz, zastępca dyrektora Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy dla Mokotowa odpowiada na pytania Andrzeja Rogińskiego
W jaki sposób mokotowska Biblioteka radziła sobie podczas ograniczeń pandemicznych?
Ogromne wsparcie w czasie pandemii dała Biblioteka Narodowa z serwisem Poradni, w której systematycznie pojawiały się zalecenia w zakresie ogólnych zasad bezpieczeństwa, zasad funkcjonowania bibliotek i udostępniania zbiorów oraz organizacji wydarzeń.
We wszystkich mokotowskich filiach dla dorosłych i czytelniach naukowych na czas pracy w reżimie sanitarnym nie zmieniono godzin otwarcia, zwiększono limit wypożyczanych zbiorów, liczby zamówień i rezerwacji, nie naliczano opłat za przetrzymanie książek. Zostały zawieszone usługi na miejscu: nie udostępniano zbiorów w czytelniach, nie można było korzystać ze stanowisk komputerowych. Czytelnie naukowe wypożyczały zbiory do domu. W filiach dla dzieci i młodzieży również nie było możliwości korzystania z kącików dziecięcych i stanowisk komputerowych oraz innych zajęć. We wszystkich filiach w czasie pierwszego lockdownu nie było wolnego dostępu do półek. Aby usprawnić proces wypożyczania pojawiły się nowe formy obsługi czytelników: zamawianie zbiorów poprzez SMS-y, maile i telefon. Od 14 września 2020 w filiach o dużych powierzchniach czytelnicy mieli dostęp do półek z zachowaniem obowiązujących zaleceń pandemicznych (maseczki, rękawiczki, dystans).
Dla wygody mieszkańców na Służewie nad Dolinką została uruchomiona pierwsza mokotowska wrzutnia książek. Wypożyczone w którejkolwiek placówce dzielnicowej Biblioteki – mogą one być tutaj zwracane przez 24 godziny.
Z powodu pandemii w 2020 roku odwołano 86 spotkań autorskich i warsztatów „na żywo” oraz 5 koncertów. Część działań zaczęto prowadzić online, m.in. odbyło się 16 spotkań autorskich, do sieci przeniosły się spotkania Dyskusyjnego Klubu Książki przy Wypożyczalni dla Dorosłych i Młodzieży nr 104, warsztaty terapii zajęciowej, warsztaty plastyczne dla dzieci. Ze względu na brak możliwości technicznych (brak odpowiedniego sprzętu i umiejętności) nie wszystkie filie mogły od razu przenieść swoje działania do sieci. Do korzystania z takiej aktywności proponowanej przez Bibliotekę nie były też przygotowane szkoły i przedszkola.
Część filii kontaktowała się z czytelnikami poprzez FB (czytanie dla dzieci, prezentacja zbiorów, zajęcia plastyczne).
Nie odbyło się uroczyste zakończenie (spotkanie z jurorami, rozdanie nagród) konkursu literackiego zorganizowanego w ramach mokotowskiego festiwalu MAM to! 23 maja 2020, odwołana została gala niezależnego konkursu na polską Książkę Roku 2019 BRAKUJĄCA LITERA. Spotkanie finałowe odbyło się online 19 października 2020.
Zawieszone zostały lekcje biblioteczne, wycieczki do biblioteki oraz inne formy działań kulturalno-edukacyjnych prowadzonych na miejscu: głośne czytanie, imprezy okazjonalne, spektakle teatralne dla dzieci, projekcje filmowe, koła zainteresowań, kursy komputerowe, pogadanki, zajęcia edukacyjne dla najmłodszych, kursy języka angielskiego itp.
Filie gromadzące gry planszowe zwiększyły zakup nowych gier, na które zwiększyło się zapotrzebowanie w czasie pandemii.
Pod koniec roku 2020 uruchomiono czytelnię e-prasy z ofertą 31 tytułów.
Dzięki bardzo dobrym warunkom lokalowym, technicznym i zasobom kadrowym największą aktywność online w pandemicznych warunkach przejawiała Multimedialna Biblioteka dla Dzieci i Młodzieży nr XXXI przy ul. Tynieckiej 40a. Chociaż fizycznie dostęp do „trzeciego miejsca” na Tynieckiej został ograniczony, to kontakt z użytkownikami był utrzymywany. W ramach ogólnopolskiej akcji #Niezostawiamczytelnika zamieszczano posty na FB m.in. „Poznajmy się”, w którym przedstawiono sylwetki bibliotekarzy z Tynieckiej i zachęcono do wspólnej rozmowy; ogłoszono konkurs Lego Story dla najmłodszych; przygotowano dla dzieci do pobrania autorską kolorowankę z mokotowskimi zabytkami; nagrano film z wierszem Danuty Wawiłow.
W czasie pandemii udoskonalono stronę internetową www.mbddim.pl Multimedialnej Biblioteki dla Dzieci i Młodzieży nr XXXI. Witryna stała się bardziej funkcjonalna, czytelna, częściowo dostępna dla osób z niepełnosprawnościami. W okresie utrudnionego dostępu do placówki starano się zachować kontakt z czytelnikami. W tym celu wykorzystywano profil FB, Skype, kanał YouTube, pocztę mailową. Wiadomości dotyczące funkcjonowania biblioteki, w tym jej oferty, zamieszczane były od razu na stronie internetowej Urzędu Dzielnicy Mokotów i profilu FB, tak aby informacja trafiała do szerokiego grona odbiorców. Nową inicjatywą, która związana była z brakiem dostępu czytelników do bibliotecznych sal, stała się organizacja wystaw w dużym oknie biblioteki . Za okienną szybą pojawiły się oryginalne ilustracje Anny Salamon do „Literkowej książki”, czy ekspozycja „Niech żyje Pippi”. Uzupełnieniem działania była organizacja plenerowej wystawy wielkoformatowych ilustracji „Mistrzowie ilustracji” na elewacji budynku biblioteki.
W trakcie trwania pandemii zawieszone zostały takie usługi jak warsztaty i lekcje biblioteczne dla grup szkolnych i przedszkolnych, a także wycieczki do biblioteki. Ze względu na obostrzenia związane z brakiem możliwości prowadzenia zajęć w placówce wykluczono prowadzenie zajęć z podstaw obsługi Photoshopa. W zamian prowadzący uczył online korzystania z darmowych programów do projektowania graficznego, prowadził wykłady z teorii i historii projektowania. Zawieszone zostały zajęcia z robotyki – Lego WeDo, LegoStory, Lego Mindstorms. W okresie pandemii nieczynna była przestrzeń z zabawkami, grami planszowymi, stanowiska komputerowe, skan i przyjmowanie darów od czytelników. Niestety pandemia nie pozwoliła kontynuować projektu „Moliki książkowe” we współpracy z pobliskim przedszkolem. Nie udało się zrealizować wszystkich zaplanowanych działań, m.in. konkursu plastycznego „Mam prawo do zabawy!”, czy spotkań autorskich, które były adresowane do dzieci uczestniczących w projekcie.
Od marca do grudnia 2020 biblioteka powróciła do pracy tylko w dni powszednie, rezygnując z pracy w soboty. Książki podawane były przez bibliotekarzy, zorganizowano osobny punkt zwrotów dla wypożyczonych zbiorów.
Od stycznia 2020 roku za pośrednictwem Tynieckiej czytelnicy mokotowskiej biblioteki mogli korzystać z dostępu do książek elektronicznych Legimi. Do kwietnia wydawano naprzemiennie 84/85 kodów, a od maja wykupiono dodatkowe 20 kodów na każdy miesiąc, zwiększając tym samym pulę kodów do 104/105.
Od marca kupowano nowe e-booki, w tym lektury szkolne, które umożliwiały czytelnikom dostęp do książek w czasie zamknięcia biblioteki. Ożywiono usługę zamawiania książek telefonicznie i za pomocą wiadomości e-mail. Udogodnieniem było zwiększenie liczby książek do wypożyczenia z 5 na 10, wydłużenie terminu zwrotu zbiorów.
W czasie pandemii działalność edukacyjna i kulturalna prowadzona była online za pośrednictwem platformy ZOOM, kanału YouTube, strony Facebooka. Wśród imprez i spotkań online należy wymienić:
– warsztaty podczas akcji „Lato w mieście” dla klas szkolnych i indywidualnych czytelników – trzydniowy kurs online „Zostań artystą”; warsztaty edukacyjne Druk 3D Projektowanie 3D; Eko budowanie – warsztaty konstruowania modeli napędzanych siłami przyrody; wakacyjny cykl filmów „English with Viola”; spotkanie autorskie z Martą Guzowską;
– cykliczne zajęcia z druku 3D – warsztaty na platformie ZOOM;
– Centralna Noc Bibliotek (charakter hybrydowy), a w niej spotkanie autorskie z Wojciechem Mikołuszką (FB), projekcja filmu „Jakub, Mimmi i gadające psy” (kody dostępu), inauguracja Ogólnopolskiej Nocy Bibliotek (rozmowy z twórcami książek dla dzieci, koncert na FB w wykonaniu Janusza Prusinowskiego);
– K’nex – cykliczne zajęcia konstrukcyjne – warsztaty na platformie ZOOM;
– spotkania autorskie online na platformie ZOOM dla grup szkolnych – m.in. z Marcinem Koziołem, Anną Salamon, Anną Skowrońską, Anną Czerwińską-Rydel, Marcinem Przewoźniakiem, Niną Lussa;
– język angielski dla dzieci; język angielski dla dorosłych – cykliczne spotkania na platformie ZOOM;
– Gimp dla młodzieży – nauka korzystania z ogólnie dostępnego programu komputerowego – spotkania na platformie ZOOM;
– Klub edukacyjny – warsztaty, podczas których dzieci w aktywny sposób poznawały książki popularnonaukowe – spotkania na platformie ZOOM;
Jak pandemia wpłynęła na czytelnictwo na Mokotowie?
Zamknięcie bibliotek, a potem ograniczenie ich działalności, sprawiło, że w roku 2020 liczba czytelników zmniejszyła się w stosunku do roku 2019 o 20% (z 37 077 do 29 641). Największy odpływ/spadek liczby czytelników nastąpił w grupie wiekowej 25-44 lat (2 987 czytelników), 45-60 lat (964 czytelników), powyżej 60 lat (954 czytelników) i 6-12 lat (931 czytelników).
Największy odpływ/spadek liczby czytelników nastąpił w grupie uczących się (3597 czytelników), w grupie pracujących było mniej o 2825 czytelników. Najmniejszy odpływ/spadek liczby czytelników nastąpił w grupie 13-15 lat (252 czytelników), do 5 lat (372 czytelników), 16-19 lat (449 czytelników). Najmniejsze zmiany w liczbie czytelników nastąpiły w „pozostałych” (emeryci, osoby niepracujące) – 1014 czytelników.
Zmniejszenie liczby czytelników o 20 % spowodowało spadek liczby odwiedzin o 40 % i zmniejszenie liczby wypożyczeni zbiorów o 27 %. Część czytelników, po otwarciu bibliotek w reżimie sanitarnym, pojawiła się tylko po to, aby zwrócić zbiory. Szczególnie seniorzy byli niezadowoleni z obostrzeń sanitarnych, braku dostępu do półek z książkami oraz braku możliwości dłuższego pobytu w bibliotece i rozmowy z bibliotekarzami. Ze względu na konieczność ograniczenia kontaktów czytelnicy wypożyczali więcej zbiorów na dłuższy czas. Zwiększyło się też zainteresowanie wypożyczaniem czasopism.
Dużą popularnością cieszyły się książki elektroniczne dostępne za pośrednictwem platformy Legimi. Czytelnicy częściej kontaktowali się z filiami telefonicznie (rozmowy i SMS-y) i mailowo. Zwiększyło się też zainteresowanie profilami bibliotek na FB oraz wzrosła liczba wejść na stronę internetową Biblioteki.
Pandemia i wywołany nią kryzys jest dla mokotowskiej Biblioteki wyzwaniem i szansą na rozwój. Zmieniliśmy tryb działania, rozwinęliśmy e-usługi, ostatnio uruchomiliśmy wideo zapis umożliwiający zdalne zapisanie się do Biblioteki. Działalność w przestrzeni tradycyjnej przeniosła się w dużej części do rzeczywistości sieciowej. Biblioteka wzbogaciła się o nowe kompetencje i umiejętności pracy w sytuacji zagrożenia, ale straciła emocje związane z bezpośrednim kontaktem z użytkownikiem.
Fot. Andrzej Rogiński
